Twee stippen en een kruisje: nijntje is 65 maar gaat niet met pensioen (2024)

De Utrechtse kunstenaar Dick Bruna, overleden in 2017, had al in 2014 het penseel neergelegd. Hoewel er dus geen nieuwe verhalen meer verschijnen blijven nijntje en haar vrienden immens populair. Ter gelegenheid van de 65everjaardag van nijntje pluis – haar volledige naam, altijd zonder hoofdletter geschreven – is er nu een boek over Dick Bruna in de reeks "The Illustrators".

De eerste nijntjeboeken uit 1955 waren rechthoekig en het konijn zag er ook anders uit, met schuine oren en een afgewende blik. Pas in 1959 kregen de tekeningen en ook de boeken zelf de vorm van een vierkant.

Kinderboeken zagen er toen volkomen anders uit. Waar haalde Dick Bruna zijn inspiratie? Hij was al van jongs af aan in de ban van moderne kunst, vooral dan van de Fransen Henri Matisse en Fernand Léger, met hun eenvoudige vormen, heldere kleuren en tekeningen zonder perspectief. Iets wat hij ook toepaste in zijn beroep van omslagontwerper voor pocketboeken, in de uitgeverij van zijn vader. Over Bruna als coverontwerper, zie verder in dit artikel.

Een lijn met een hartslag

Nijntje is uitgepuurd tot de essentie. Dick Bruna maakte eerst een schets en schilderde de contouren dan met zwarte plakkaatverf. Altijd met de vrije hand, nooit met een liniaal of met de computer. Dat verklaart waarom de lijnen er niet strak uitzien, maar wel hier en daar smaller of dikker, bibberig soms. "Een lijn met een hartslag". Een levende lijn.

Twee stippen en een kruisje, uit meer bestaat het gezicht van nijntje niet. Hoe moeilijk het is om die elementen juist te plaatsen bewees een experiment in het Rijksmuseum van Amsterdam, toen daar in 2015 een grote expo liep van Dick Bruna. Aan kunstkenners werd gevraagd om in een leeg gezicht de twee stippen en het kruisje te tekenen. Er kwamen vooral hele rare nijntjes uit voort. Bekijk hier hoe trefzeker Dick Bruna te werk ging:

Ook de kleuren zijn bijzonder. Dick Bruna koos eerst voor blauw, rood, geel, wit en zwart, de kleuren van zijn geliefde kunststroming De Stijl. Geen primaire kleuren, want hij mengde er wat zwart doorheen. Later voegde hij groen en bruin aan zijn palet toe.

Bij elke tekening hoort een tekst van vier regels, op rijm. Daar zwoegde Dick Bruna hard op. Ook van de vertalingen wilde hij precies weten hoe ze klonken. Opvallend: het is altijd hetzelfde lettertype, makkelijk leesbaar, zonder hoofdletters en punten. "De tekst moet zo eenvoudig zijn als de tekening," zei hij aan Ludo Bekkers in 1964, in het BRT-programma "Zoeklicht".

De verhalen zijn uit het dagelijks leven gegrepen. Nijntje op school, in de dierentuin, uit logeren bij oma en opa. De andere figuren zijn al even eenvoudig vormgegeven. "Betje big" is geïnspireerd op een juf, "boris beer" bijvoorbeeld lijkt met zijn snorachtige neus wel een zelfportret van Dick Bruna.

Er bestaat al 65 jaar wat verwarring over, maar nijntje is een meisje. In 1970, 15 jaar na de start, draagt ze een bloemenjurk in "het feest van nijntje". Meestal ziet ze er nogal unisex uit.

Minder is meer: dat is nijntje. Precies dankzij de eenvoud kan de verbeelding van groot en klein zijn werk doen. En lang niet enkel in Nederland. Nijntje groef al gauw gangen onder alle grenzen en maakte internationaal naam als Miffy. Toen Dick Bruna in 2017 op zijn 89e overleed had hij 124 prentenboeken gemaakt, waarvan 32 over nijntje. Wereldwijd waren er 85 miljoen boeken verkocht in meer dan 50 talen.

Natuurlijk hebben creatievelingen nijntje ge- of misbruikt in eigen tekeningen. Het ter ziele gegane blad Deng zette een "Lijntje" op de cover van een nummer over co*keverslaving. Van de rechter moest het blad uit de handel. Recentere "Lijntjes" in Nederland mochten van de rechtbank dan weer wél, omdat het echte parodieën waren en ver genoeg afweken van het origineel.

Bekend is ook de tekening "Nijn eleven", met nijntje in een vliegtuig richting Twin Towers.

In eigen land was er de tv-reeks Musti, getekend door wijlen Ray Goossens die ook "Plons de gekke kikker" bedacht. Het katje Musti lijkt sterk op nijntje, vond ook Dick Bruna, maar Goossens zei dat hij het figuurtje als eerste had bedacht. De stem van Musti was die van Terry Van Ginderen en later van Rachel Frederix, die ook tientallen Musti-boekjes schreef.

Een Japanse creatie is Hello Kitty (°1973), een kattenmeisje van wie de ogen en de mond op die van nijntje lijken. Dick Bruna was not amused. In 2010 stapte zijn bedrijf Mercis naar de rechter wegens Cathy, een vriendinnetje van Kitty. Bruna kreeg gelijk: Cathy was te zeer een kopie van nijntje. Het Japanse bedrijf ging in beroep, maar uiteindelijk kwam er een schikking waarbij Cathy van de aardbodem verdween en beide bedrijven een grote som geld stortten voor de slachtoffers van de tsunami in 2011.

Links Cathy, rechts nijntje

Bekijk hier een reportage over een expo van Dick Bruna's werk in Mechelen (Cobra.be, 2012):